Ин тасодуф барои мо ман завқовар ва дилчасп буд... Ман имрӯз бо фарзандони устоди бузурги адабиёти классикии тоҷик, ки рӯйи дунё устодии ӯро тасдиқ кардааст, мусоҳиба карда истода будам. Ин ҳолат барои ман хеле завқовар ва ҳаловатбахш буд...". (Ниг. С. Айнӣ. Куллиёт, ҷилди 9, саҳ. 271-272).
Чуноне аз пораи очерки мазкур бармеояд, Айнӣ деҳаи Рӯдаки Шингро чун зодгоҳи Рӯдакӣ ҳисобида, таъкид кардааст. Дар робита ба ин ин гуфтан ҷоиз аст, ки тирамоҳи соли 1957 Кумитаи тадорукоти ҷашни 1100 солагии Рӯдакӣ ходимони Пажӯҳишгоҳи забон ва адабиёти ба номи Рӯдакӣ, академикҳои оянда: Раҷаб Амонов ва Муҳаммадҷон Шукуровро барои ҷамъ кардани эҷодиёти шифоҳии мардум ба ноҳияи Панҷакент фиристод. Онҳо нақлу ривоятҳои гуногунро дар бораи Рӯдакӣ аз даҳони мардум ҷамъ оварда, соли 1958 дар қатори дигар маводи фолклорӣ ба номи "Намунаи фолклори диёри Рӯдакӣ" ба табъ расониданд. Мураттибони ин китоб дар муқаддимаи он аз ҷумла чунин навиштаанд:
"Деҳаи Панҷрӯд, Кулолӣ, Шинг ва Рашнаи поён ба номи Рӯдакӣ сахт вобастагӣ доранд. Дар байни Шингу Рашнаи поён Рӯдак ном деҳае ҳаст. Ҳоло мардуми Рӯдак ба деҳаҳои ҳамсоя: - Шинг ва Рашнаи поён кӯчида фаромадаанд, вале осори деҳаи Рӯдак ҳанӯз ҳам барҳам нахӯрдааст. Дар он ҷо боғу ҳавлиҳои нимвайрона, ҷӯйборҳо, дӯконҳои челонгарӣ, осиёҳо, қалъаи ҳокимнишин то ҳол боқист. Аҳли деҳи Рӯдак худро авлоди Абулҳасани Рӯдакӣ ҳисоб мекунанд ва дар бораи шоир чанде ривояту афсона низ дар хотир доранд, ки баъзе онҳоро мо дар ин маҷмӯъа дохил кардем. Дар байни аҳолии Рӯдак чунин ақидае ҳаст, ки Рӯдакӣ дар Рӯдак таваллуд ёфта, вале дар деҳаи Панҷрӯд вафот кардааст". (Ниг. Намунаи фолклори диёри Рӯдакӣ. Сталинобод, 1958, саҳ. 4).
Шодравон академик Аҳрор Мухторов низ чунин нуқтаи назарро ҷонибдорӣ намуда, қайд кардааст: «Дар илми ҳозира ба туфайли асарҳои Саъид Нафисӣ ва Абдулғанӣ Мирзоев исбот шудааст, ки нисбати Рӯдакӣ гирифтани шоир ба номи зодгоҳи вай алоқаманд аст. Бинобар ин, агар шоир Рӯдакӣ дар деҳаи Панҷрӯд таваллуд ёфта, зодгоҳашро тахаллус интихоб карда бошад, мебоист худро Панҷрӯдӣ номад, на Рӯдакӣ.
Ба назар чунин мерасад, ки Рӯдакӣ дар деҳаи Рӯдаки водии Шинги райони Панҷакент, ки ба Самарқанд ба воситаи ағбаи Санги Ҷунбон нисбат ба Панҷрӯд наздиктар аст, таваллуд ёфта, дар деҳаи Панҷрӯди ҳамин район аз дунё чашм пӯшидааст. Яъне баъди дарбори Сомониёнро тарк кардан, Рӯдакӣ ба зодгоҳаш - деҳаи Рӯдакӣ барнагашта, бо сабабҳои ҳанӯз номаълум ба деҳаи Панҷрӯд омада, дар ҳамин ҷой аз олам гузаштааст. Ахбори Абусаъид Идрисии Ҳофиз, ки қабри Рӯдакиро дар ақиби бӯстони Панҷрӯдак воқеъ гуфтааст, ба ҳақиқат наздик аст» (Ниг. А. Мухторов. Ду мулоҳиза доир ба шарҳи ҳоли устод Рӯдакӣ. Дурдонаҳои маданияти Тоҷикистон дар ганҷинаҳои Ҳиндустон, Душанбе, Ирфон, 1984, саҳ 197-108).
Пас маълум мешавад, ки қазияи дар деҳаи Рӯдак зода шудани Рӯдакӣ ва дар Панҷрӯд дафн шудани вай аз мадди назари ин донишмандони мӯътабари тоҷик дур намонда будааст, вале афсӯс касе ба навиштаҳои онҳо таваҷҷӯҳи ҷиддӣ зоҳир накард ва Рӯдак - зодгоҳи аслии Рӯдакӣ дар ҳолати гумномӣ ва фаромӯшӣ монд ва ин вазъ то ба имрӯз идома дорад.
Дар ин ҷо диққати хонандаҳои нуктасанҷро ба ин пораи нақли сокини деҳаи Панҷрӯд Усмон Бозоров ҷалб мекунем, ки дар китоби "Намунаи фолклори диёри Рӯдакӣ" дарҷ ёфтааст: "Моро авлоди "Муллоҳои ҳавоӣ" мегӯянд. Ҳафт пӯшти мо дар охири умр оҷиз шудаанд. Як хеши мо мулло Сайид қариб шастсола буданд, ки амъо (кӯр) шуданд, як хеши дигарамон - Соқибой ҳам ба 72-73 даромада, охир кӯр шуданд. Ин оҷизӣ аз аввали аҷдоди мо - аз мулло Абдулҳасан сар шудааст. Мулло Абдулҳасан бо як бародарашон омада будаанд. Бародарашон дар қишлоқи Яккахона, дар наздикии қишлоқи Артуч хок шудаанд. Худи мулло Абдулҳасан дар ҳамин Панҷрӯд дафн гардидаанд. Қабрашон дар пушти Майдони Малик, дар поёни ҷӯйи Раҳи Таг аст".
Сокини ҳамин деҳа Раҳим Бобо низ дар ин бора нақл карда, аз ҷумла чунин ёдовар шудааст: "Муллоҳои ҳавоӣ аз қишлоқи Уфор буданд. Уфор дар баландии болои қабр воқеъ будааст, хеле обод будааст, тарҳи хонаҳояш ҳоло ҳам намуда меистад. Бисёр уфориҳо машшоқу дуторӣ, хушзеҳн, хушовоз будаанд". Мураттибони китоб дар бораи деҳаи Уфор дар поварақ чунин маълумот додаанд: "Вайронаҳои ин деҳа тахминан панҷоҳ метр болотар аз Панҷрӯд воқеъ аст".(Ниг. Намунаи фолклори диёри Рӯдакӣ, Сталинобод, 195 саҳ. 16-17).
Аз нақли ин шахсон бармеояд ва худи онҳо тасдиқ мекунанд, ки авлоди "муллоҳои ҳавоӣ" ё "уфори"-и деҳаи Панҷрӯд, ки Абулҳасани Рӯдакиро бобову ҷадди худ меҳисобанд, таҳҷоӣ набудаанд. Ба гуфти онҳо мулло Абдулҳасан (ба қавли муҳаққиқон Абулҳасани Рӯдакиро дар назар доранд - Қ.С.), бо бародараш аз дигар ҷо омада, аввал деҳаи Яккахонаи Артуч, баъд деҳаи Уфори назди Панҷрӯдро макони сукунати хеш қарор додаанд. Сипас бо мурури замон авлоди онҳо деҳаи Уфорро тарк намуда, муқими деҳаи Панҷрӯд мешаванд. Аммо, мутаассифона, ин ду нафар аз кадом деҳа ба ин ҷо омадани сараҷдоди худ - Мулло Абулҳасанро зикр накардаанд. Ба андешаи мо шояд авлоди Мулло Абулҳасани Уфорӣ, яъне устод Рӯдакӣ аз деҳаи Шинг Рӯдаки Шинг ба ин ҷойҳо омада бошанд. Ногуфта намонад, ки аз рӯйи нақлу ривоятҳои мардумӣ аҷдоди сокинони деҳаи Зебон, Бедак, Хирсхона, Ҷонбулоқ, Новичомоқ, Оққутал, Ғезани поён, Шингак ва чандин гузарҳои шаҳри Панҷакент низ аз дараи Шинг дар замонҳои мухталиф кӯчида омадаанд. Шояд Рӯдакӣ ҳам дар аёми пирӣ баъди ронда шуданаш аз дарбори Сомониён дигар ба зодгоҳаш - Рӯдаки Шинг нарафта, сокини деҳаи Уфори Панҷрӯд шуда, дар пушти Майдони Малики ин ҷо дафн гардида бошад.

Дар китоби "Намунаи фолклори диёри Рӯдакӣ" аз забони сокини деҳаи Амондара Норқул Салоҳов чунин нақли аҷоиб оварда шудааст: "Моҳи июли соли ҷорӣ ба мақсади тамошо ба қишлоқи Шинг рафта будам... Холов Шарифмурод ном марди солхӯрда ҳикоя кард, ки амири Сомонӣ Рӯдакиро ба ҳузури худ даъват карда пурсидааст: -"Ту аз куҷо ҳастӣ?" Рӯдакӣ хандида ҷавоб додааст, ки "аз Рӯдаки рӯдагардан, Турои турнагардан, Шарраку Қазноқи қазнагардан". Туро - кӯҳест, ки дар наздикии қишлоқи Рӯдак воқеъ шуда, Шарраку Қаноқ ҷойҳои овулнишине буданд, ки дар болои ҳамон қишлоқ воқеъ шудаанд". Ногуфта намонад, ки дар мавзеъи Сойи Рӯдак Ҷӯйи Абулҳасан, Осиёби Абулҳасан, Ҷувозхонаи Абулҳасан мавҷуд аст. Шояд ин ҷӯй, осиё, ҷувозхона бо ташаббуси устод Абулҳасани Рӯдакӣ бунёд ёфта бошанд. Пайдоиши ин номҳо хеле аҷиб аст ва дар оянда таҳқиқоти ҷиддиро тақозо дорад.
Ривояти дигаре, ки диққати рӯдакишиносонро ба худ аз ҳама бештар мекашад, он аст, ки девони Рӯдакӣ то ба имрӯз дар дасти сокинони деҳаи Шинг маҳфуз аст. Зодаи дешаи Шинг, шахси донишманд Бобораҷаб Ёрови навадсола зимни сӯҳбат ба муаллифи ин сатрҳо нақл кард, ки гӯё девони Рӯдакӣ дар дасти амакаш мулло Абдусамад будааст ва баъди вафоти он кас китоби мазкур чун мерос ба писараш Муҳаммад мерасад. Сокини ҳамин деҳа, яъне Шинг мулло Яҳё девони Рӯдакиро барои мутолиъа мегираду барнамегардонад. Соҳиби китоб ва чандин ашхоси мӯътабар аз он кас хоҳиш мекунанд, ки китобро ақаллан як бор нишон диҳад, то ки нусхабардорӣ кунанд, аммо, мутаассифона, ӯ бо баҳонае, ки гӯё шахсе аз деҳаи Фароб онро гирифта барнагардонидааст, хоҳиши онҳоро рад мекунад. Камина, нависандаи ин сатрҳо, соли 1998 бо писари мулло Яҳё - мулло Масеҳо чанд бор мулоқот карда, аз ӯ хоҳиш кардам, ки дар бораи қазияи девони Рӯдакӣ мулоҳизоти худро қатъӣ баён намояд, вале мутаассифона, ӯ ин ривоятро на тасдиқ ва на инкор намуд. Бинобар ин, гуфтан мумкин аст, ки шояд ин ривоят асос дошта бошад ва дар оянда девони Рӯдакӣ ёфт шавад.
Дар ин бора ривоятҳо хеле зиёданд. Аз ҷумла номзади улуми таърих Усмон Эшонқулов зимни сӯҳбат ёдовар шуд, ки модаркалонаш Райҳонгул нақл мекардаанд, ки шоири мардумии охири қарни нӯздаҳ ва аввали қарни бист Муҳаммади Кӯҳӣ аз деҳаи Ворӯйи Панҷакент девони Рӯдакиро дар даст дошта, ба ҳамдиёронаш ашъори ӯро хонда медодааст. Мувофиқи нақли ӯ гӯё Рӯдакӣ аз лаби дарё тахтасанги сафедеро оварда, ба мардуми ҳамдиёраш гуфта будааст, ки баъди фавташ қабрашро бо он пӯшонанд.
Тобистони соли 1999 камина, муаллифи ин сатрҳо, ба дараи Шинги Панҷакент сафар карда, деҳаи Рӯдакро дидан намудам, ки ҳоло дар он ҷо касе зиндагӣ ба сар намебарад, зеро сокинони онро солҳои сиюми қарни гузашта ба деҳаи Раҳмакони Шинг кӯчонидаанд. Дар деҳаи Рӯдак мавзеъеро бо номи мазори Рӯдакӣ ба ман нишон доданд. Роҳбалади ман Раҳматуллоҳи Карим ёдовар шуд, ки бибиаш Гулмалик Хоҷаева, ки соли 1978 дар синни навадсолагӣ вафот кард, борҳо нақл кардааст, ки гӯё пеш аз Инқилоби Бухоро дар ин мазор тахтасанги на он қадар калоне будааст, ки дар рӯйи он ба хати зебои форсӣ чунин байт сабт ёфта будааст:
Рӯдакӣ, аз шеъри рӯҳафзои ту,
Бе такаллуф бӯйи ҷон ояд ҳаме.

Солҳои бистум ё сиюми қарни бист ба қавли ӯ гӯё он тахтасанги катибадор зери хоку лойи сел мондааст. Ба қавли вай ин байт гӯё мақтаъи қасидаи "Бӯйи ҷӯйи Мӯлиён"-и Рӯдакӣ будааст. Мо алҳол гуфта наметавонем то кадом дараҷа ин ривоят ҳақиқат дорад ва байти мазкур аз лиҳози шеърият, сабк ва ё истифодаи санъатҳои бадеъӣ ба устод Рӯдакӣ мутааллиқ аст ё шояд шоири дигаре ин байтро гуфта бошад? Ҳангоми пажӯҳиш дар як ғазали Ҷалолиддин Румӣ, ки чун назира ва татаббӯъ ба қасидаи "Бӯйи ҷӯйи Мӯлиён" гуфта шудаасту Мавлоно баъзе таъбироти Рӯдакиро, амсоли "ёри меҳрубон", "то миён", "парниён" истифода бурдааст, ибораи "бӯйи ҷон"-ро дучор омадам:
Бӯйи боғу гулистон ояд ҳаме,
Бӯйи ёри меҳрубон ояд ҳаме.
Аз нисори гавҳари ёрам маро,
Оби дарё то миён ояд ҳаме.
Бо хаёли гулситонаш хорзор,
Нармтар аз парниён ояд ҳаме.
Аз дару деворҳои кӯйи дӯст,
Ошиқонро бӯйи ҷон ояд ҳаме…